حجامت

حجامت چیست و انواع آن

حجامت یکی از روش‌های باستانی و سنتی است که می‌تواند به عنوان جایگزینی برای درمان‌های دارویی و دیگر روش‌های درمانی استفاده شود.

چکیده

روند فزاینده‌ای در استفاده از طب مکمل در میان جوامع گوناگون به وجود آمده است. از این میان، حجامت یکی از شیوه‌های طب مکمل است که در فرهنگ‌های گوناگون آسیایی مانند چین و ایران رواج بسیاری دارد. در منابع طب سنّتی  ایران پنج شیوه برای خارج کردن خون از بدن ذکر شده است. از این میان، حجامت بیش از سایر روش‌ها استفاده می‏شود. باوجود اقبال عمومی بسیار زیاد به حجامت در جامعه‌ ما، متأسفانه اطلاعات درباره عوارض و احتیاطات این شیوه‌ درمانی در میان مردم و حتی دانشگاهیان بسیار محدود است. حجامت دو گونه است: حجامت با شرط، که در این نوع همراه با گذاشتن لیوان حجامت تیغ‎زدن نیز صورت می‌گیرد. در نوع دوم که حجامت بدون شرط است، تنها از لیوان حجامت یا بادکش استفاده می‌کنند و خون گرفته نمی‌شود. در حجامت همراه با شرط یا تیغ‎زدن بسته به تشخیص درمانگر و وضعیت بیمار میزان متناسبی خون گرفته می‌شود. در طب سنّتی ایران حجامت برای دو گروه توصیه شده است: گروه اول افراد سالمی هستند که در معرض خطر غلبه‌ خون در بدن هستند. دوم، بیمارانی که به علت تجمع ماده‌ فاسد در یکی از اعضای خود نیاز به خارج کردن خون فاسد از بدن دارند تا طبیعت بتواند بر بیماری غلبه کند. سن زیر دو سال و بالای 60 سال برای انجام حجامت مناسب نیست. افرادی که ضعیف و لاغرند و کم‌خونی دارند، نباید تحت حجامت با شرط قرار گیرند. شرایط عمومی انجام این شیوه‌ درمانی بر اساس وضعیت جسمی و روحی بیمار، سن، عادات و شرایط محیطی تعیین می‏شود. شرایط اختصاصی نیز بر اساس نوع بیماری مشخص می‏شود و بر اساس نشانه‌های بیماری محل خاصی برای حجامت در نظر گرفته می‌شود.

کلمات کلیدی:  حجامت – طب سنّتی – بادکش – تیغ – حجامت خیس – حجامت خشک

حجامت چیست؟

این روش با استفاده از فنجان‌های مخصوصی انجام می‌شود که روی پوست قرار می‌گیرند. فنجان‌های حجامت ممکن است از جنس شیشه، بامبو، سفال و سیلیکون باشند. افراد به دلایل مختلفی حجامت را انجام می‌دهند مانند تسکین درد و التهاب، بهبود گردش خون، آرامش و سلامت بدن و ماساژ عمیق بافت‌های بدن.

دو روش برای حجامت وجود دارد:

۱) روش خشک: تنها بادکش انجام می‌شود.
۲) روش خیس: در این روش، ابتدا بادکش انجام شده و سپس عمل حجامت انجام می‌گیرد.

حجامت خیس

حجامت خیس خود به دو صورت می‌تواند انجام شود:

• حجامت گرم: در این روش از فنجان و آتش برای ساکشن استفاده می‌شود و همان حجامت به شیوه سنتی است.
• حجامت سرد: در این روش از ساکشن‌های برقی یا دستی استفاده می‌شود.

این روزها ممکن است حجامت بسیار محبوب باشد ولی روش جدیدی نیست و تاریخچه استفاده از آن به فرهنگ مصر باستان، چین، ایران و خاورمیانه باز می‌گردد.

تاریخچه حجامت درمانی

حجامت از هزاران سال پیش، برای درمان بسیاری از بیماری‌ها در فرهنگ‌های مختلف جهان انجام می‌شده است. طبق شواهد، ایرانیان در گذشته از حجامت استفاده می‌کردند. نوع حجامت خیس بین ایرانیان بسیار مورد توجه و استقبال بوده است.

تمامی ‌بزرگان طب سنتی ایران، حجامت را به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی معرفی کرده‌‌اند. زکریای رازی در کتاب «الحاوی» و ابوعلی سینا در کتاب «قانون»، به طور مفصل در مورد حجامت و کاربرد آن در درمان بیماری‌های مختلف صحبت کرده‌اند. حجامت از بیش از ۵۰۰۰ سال پیش، در مناطقی همچون چین، کشورهای خاورمیانه و اروپای شرقی، بلغارستان، مصر و شمال آفریقا انجام می‌شد و شواهد نشان می‌دهد که سرخپوستان آمریکای شمالی نیز با اثرات شفابخش آن آشنا بوده‌اند.

حجامت باعث می‌شود مواد مضر و سمی از بدن خارج شود و سلامت بدن بهبود یابد. برای توضیح بیشتر، بهتر است بدانید که وظیفه اصلی کبد، تولید و تصفیه خون است. کبد، خونی که رطوبت دارد را به کلیه‌ها می‌فرستد تا رطوبت آن گرفته شود. همچنین سلول‌های مرده را همراه با سموم به طحال می‌فرستد. سموم از طریق طحال، وارد روده بزرگ شده و همراه با مدفوع، دفع می‌شود. هنگامی که طحال پر باشد، کبد اضافه خون را توسط رگی به نام فیلتر، به پشت قلب (میان دو استخوان کتف، پشت گردن و کمر) می‌فرستد. وقتی حجامت در ناحیه بین دو کتف انجام می‌شود، در واقع سموم خون از رگ فیلتر خارج شده و این کار به تصفیه خون به طحال کمک می‌کند. بدین ترتیب، حجامت در درمان بیماری‌ها مؤثر واقع می‌شود.

اگر حجامت همزمان همراه با طب سوزنی انجام شود ممکن است برای درمان برخی بیماری‌ها نتیجه بهتری داشته باشد و مؤثرتر عمل کند مانند:

• هرپس زوستر (بیماری پوستی)
• آکنه
• فلج صورت
• اسپوندیلوز گردن

چگونگی انجام حجامت

پزشک یک ماده قابل اشتعال مانند الکل یا کاغذ را داخل فنجان آتش می‌زند و زمانی که آتش خاموش شد، فنجان را روی پوست می‌گذارد. زمانی که هوای داخل فنجان سرد شود فنجان مانند وکیوم عمل می‌کند. در این صورت پوست قرمز و برآمده می‌شود و رگ‌های آن قسمت منبسط می‌شوند. در روش پیشرفته ‌تر، بادکش توسط یک پمپ به جای استفاده از آتش صورت می‌گیرد. بعد از ۳ دقیقه، پزشک فنجان را برمی‌دارد و توسط تیغ، برش‌هایی سطحی و باریک روی پوست ایجاد می‌کند. سپس دوباره عمل بادکش را در آن نقاط انجام می‌دهد که باعث مقدار کمی خونریزی از پوست می‌شود. پس از حجامت ممکن است پزشک برای جلوگیری از عفونت، پماد آنتی بیوتیک تجویز کند. پوست در مدت ۱۰ روز به حالت طبیعی خود باز می‌گردد.

حجامت کبد

برخی حجامت کبد را یکی از بهترین و با ارزش ترین حجامت‌ها می‌دانند که در بهبود عملکرد کبد و درمان بیماری‌های مرتبط با این عضو داخلی بدن بسیار مؤثر است. حجامت کبد در پشت قفسه سینه در زاویه تحتانی استخوان کتف در سمت راست انجام می‌گیرد. این نوع حجامت باعث می‌شود که غلظت خون و کبد چرب درمان شود.

چه کسانی باید از حجامت درمانی پرهیز کنند؟

نکته‌‌ قابل ذکر این است که باید از حجامت در عروق اصلی و شریان‌های اصلی و کوچک پرهیز کرد. کسانی که گرسنه هستند، غذا خورده‌اند یا خیلی خسته هستند نباید حجامت کنند. همچنین به کسانی که دچار بیماری‌های زیر هستند، توصیه می‌شود که حجامت نکنند:

• بیماری‌های خفیف یا جدی قلبی و نارسایی قلبی دارند.
• دچار اختلالات روانی جدی، تشنج و خشم هستند.
• سابقه خونریزی شدید و بیماری‌هایی مانند هموفیلی، هپاتیت B و سرطان خون دارند.
• پوست بسیار حساسی دارند یا پوست آن‌ها زخم است.
• بیماری سل دارند.
• خانم‌هایی که باردار هستند.

زمان انجام حجامت

از آنجایی که حجامت به دو منظور پیشگیری و درمان انجام می گیرد لذا زمان حجامت براساس نوع حجامت متفاوت است:

• حجامت درمانی

در حجامت درمانی اولین زمان، بهترین زمان است. براساس تشخیص پزشک، از شصت جای بدن برحسب نیاز حجامت انجام می شود و فاصله بین حجامت ها و زمان و مقدار خون گرفته شده بر حسب علت بیماری و سیر درمان متفاوت است. مثلا در ترک اعتیاد 10 روز متوالی از 10 جای بدن در صورت نیاز حجامت انجام می گیرد و یا در درمان جوش صورت و آکنه طی یک سال 10-7 مرتبه انواع حجامت های مورد نیاز انجام می پذیرد.

• حجامت پیشگیری

در حجامت پیشگیری توصیه می شود فرد 2 بار در بهار و 1 بار در پاییز حجامت شود. در این نوع حجامت از نیمه دوم اسفند تا نیمه اول تیر زمان حجامت بهاری می باشد و از نیمه دوم شهریور تا نیمه اول آذر زمان انجام حجامت پاییزی است و برحسب مزاج و حالات روحی و جسمی تاثیرات حجامت در ایام مختلف ماه قمری متفاوت است. به این ترتیب که در افراد دموی و صفرا نیمه اول ماه قمری و بخصوص هفته دوم مناسب تر است و در سایرین:

• روز 16 ماه جهت جلوگیری از جذام و برص
• روز 17 ماه جهت جلوگیری از بین رفتن ضعف عمومی بدن و مشکلات خونی
• روز18 ماه جهت پیشگیری و ایمنی درمورد هفتاد بیماری اصلی
• روز19 ماه جهت جبران و اصلاح کم خونی (آنمی فقر آهن و…)
• روز20 ماه جهت اصلاح و فصیح شدن گفتار (لکنت زبان و…)
• روز 21 ماه جهت افزایش قوت و شجاعت (در انسانهای با ضعف اراده و تصمیم و دارای انواع ترس وفوبیای اجتماعی، فوبیای آسانسورو…)
• روز 22 ماه جهت پیشگیری و ایمنی در مقابل هفتاد بیماری
• روز 23 ماه جهت افزایش طول عمر وسلامتی
• روز 24 ماه جهت قدرت بخشیدن به کمر و معده (تقویت دستگاه گوارش و دستگاه تناسلی و بیماری های دیسک و سیاتیک)
• روز 25 ماه جهت دفع بوی بد بدن و تعریق زیاد
• روز 26 ماه جهت دفع اندوه و غم و علل بیماریهای اعصاب و روان (افزایش نشاط و حوصله و لذت از زندگی و خواب و….)
• روز 27 ماه جهت باز گشتن به سلامتی و دستیابی به عافیت و طول عمر و رهایی از بیماری های قبلی
• روز 28 ماه رنگ صورت را باز می کند و عمر را طولانی، جسم را پاک و نشاط را افزایش می دهد.
• روز29 ماه عاملی جهت رهایی از بیماری های اعصاب و روان و غم و اندوه
• روز 30 ماه راس طبابت است وخصوصاً در افراد دموی –بلغمی- سوداوی بسیار مناسب است.

تقویم ایام هفته حجامت

شنبه:  روز خلق جنیان، روز مکرو خُدعه، روز خرید و فروش و روز طلب روزی است و حجامت در آن روز توصیه شده است.

یک شنبه: روز خلق آدم، روز خیر و خوبی، روز باغبانی، خانه سازی، حجامت در این روز مورد توصیه معصومین (ع) بوده و شفای هر دردی ذکر شده است.

دوشنبه: روز خلق چارپایان، خشکی و دریاست، روز سفر و رفع حوائج است و روزی است که پیامبر (ص) در آن روز بیشتر حجامت می کردند.

سه شنبه: روز دعا و شروع کارهاست و حجامت در سه شنبه های 14 و 15 و 17 و 21 ماه‌های قمری شفای هر دردی است.

چهار شنبه: روز خلق پرندگان، روز خلق جهنم و درندگان وحشی است. روز شروع کارو مداوای بیماری هاست و حجامت درمانی بسیار توصیه شده است (جهت رفع بیماری ها).

پنج شنبه: روز خلق آسمان و بهشت و ملائکه است. روز گرفتن ناخن، طلب رزق، قضای حوائج  شخصی می باشد. حجامت در آن بسیار توصیه شده است، حجامت در اوایل روز پنج شنبه آخر ماه قمری علاج همه ی دردهاست و حجامت در پنج شنبه های مصادف با 15-17-21 ماه قمری از طغیان خون و سکته های قلبی و مغزی پیشگیری می کند و علاج فشار خون است.

جمعه: استحباب فراوان در گرفتن ناخن و سبیل و غسل و حمام دارد و عصر آن جهت خطبه ازدواج تاکید شده است. معصومین (ع) از حجامت در روز جمعه منع کرده اند و خصوصاًدر حوالی ظهر را بسیار خطر ناک و مضر می دانند و در غیر این ساعات در صورت لزوم و وجوب حجامت اورژانسی (مسمومیت – سکته و…) بایستی با احتیاط و همراه با خواندن آیه الکرسی انجام شود. و در غیر موارد اورژانسی کلاً در روز جمعه حجامت منع شده است.

مزایای حجامت درمانی

حجامت برای درمان انواع بیماری‌ها مفید است. از جمله بیماری‌های قابل درمان با این روش عبارتند از:

• اختلالات خونی مانند آنمی و هموفیلی
• بیماری‌های روماتیسمی مانند آرتریت و فیبرومیالژیا
• ناباروری و بیماری‌های زنان
• مشکلات پوستی مانند اگزما و آکنه
• فشار خون بالا
• میگرن
• اضطراب و افسردگی
• تراکم برونشینی ناشی از آلرژی و آسم
• واریس

عوارض و مضرات حجامت

حجامت برای بسیاری از افراد می‌تواند مؤثر عمل کند اما گروهی از افراد هستند که برای آنها توصیه نمی‌شود. زنان باردار، نوزادان، افراد دارای بلغم شدید، کمبود پلاکت خون، دارای فشار خون بالا از مواقعی است که استفاده از حجامت توصیه نمی‌شود. البته برای نوزادانی که دچار زردی پوست شده‌اند، حجامت در قسمت لاله گوش باعث کاهش زردی آنها می‌شود. از آن جایی که استفاده از حجامت برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است اما استفاده بیش از حد آن می‌تواند خساراتی از جمله خونریزی و تشدید کم خونی، افزایش سکته‌های مغزی، پارگی مویرگ‌ها، عفونت‌های پوستی و کبودی‌های پوستی را ایجاد کند.