پیوند ریه

پیوند ریه راهی برای تداوم تنفس

پیوند ریه درمان موثری برای بیماری است که عمده عملکرد ریه ها را از بین برده است. برای افراد مبتلا به بیماری ریوی شدید، پیوند می تواند تنفس راحت تری به ارمغان آورد و امکان زندگی تا سال ها را فراهم کند. با این حال جراحی پیوند ریه با خطرات عمده ای همراه است و عوارض شایعی دارد.

چکیده

پیوند ریه یک عمل جراحی برای جایگزینی ریه بیمار با یک ریه سالم است که معمولاً از طرف یک اهدا کننده متوفی انجام می شود. پیوند ریه برای بیمارانی که دارو و سایر روند های درمانی برای آن ها موثر نبوده است، کاربرد دارد. بسته به وضعیت بیمار، پیوند ریه می تواند شامل جایگزینی یک یا هر دو ریه بیمار باشد. در برخی شرایط، این احتمال وجود دارد که پیوند ریه همزمان با پیوند قلب صورت گیرد. از آنجایی که پیوند ریه یک عمل بزرگ و پیچیده ای است می تواند عوارض زیادی را در پی داشته باشد اما به طور کلی سلامت و کیفیت زندگی بیمار را تا حد زیادی بهبود می بخشد. ریه های ناسالم یا آسیب دیده می توانند اکسیژن رسانی را در بدن فرد مختل کند. انواع بیماری ها و شرایط می تواند به ریه های فرد آسیب برساند و عملکرد آن ها را مختل کنند.

کلمات کلیدی: ریه – پیوند – تنفس – دستگاه تنفسی – قلب – جراحی –

تاريخچه پیوند ریه

نخستین پیوند ریه در انسان در سال 1963 میلادی توسط جیمز هاردی و همکارانشان انجام شد که گیرنده آن تنها 18 روز زنده ماند. از آن به بعد تا حدود 20 سال در 40 مورد دیگر پیوند ریه در آمریکا، کانادا و یا کشورهای دیگر انجام شد که هیچکدام از بیماران بیش از دو سه هفته زنده نماندند. از دهه 80 میلادی با در دسترس قرار گرفتن دارو های جدید کاهش ایمنی از جمله سیکلوسپورین و گسترش شیوه های جدید جراحی احتمال موفقیت این نوع پیوند افزایش یافته و اولین پیوند ریه یک طرفه موفق در 7 نوامبر 1983 در یک مرد 58 ساله مبتلا به فیبروز ریه توسط گروه پیوند ریه تورنتو (کوپر و همکاران) انجام شد و اولین پیوند ریه دو طرفه موفق در سال 1988 انجام گردید. در طول دهه های گذشته بهبود تکنیک های جراحی و مراقبت های بهتر بعد از پیوند باعث کاهش مرگ و میر در این بیماران شده است به طوری که از سال 1990 به بعد بیش از 25000 مورد پیوند ریه در سراسر دنیا صورت گرفته است.
کشور ما از جمله کشور های پیشگام در زمینه پیوند ریه در خاورمیانه و آسیا می باشد. اولین تلاش ها برای انجام پیوند ریه توسط گروه پیوند ریه بیمارستان دکتر مسیح دانشوری در سالهای 1976-1980 شروع شد. پس از مطالعات اولیه و انجام تمرین های مکرر پیوند ریه روی جسد انسان و مسافرت های علمی و مشاهده انجام پیوند در مراکز فعال بین المللی انجام و تیم برای کار بالینی پیوند آماده شد. دکتر سید حسن احمدی از دانشگاه تهران نیز در این مطالعات فعال بود و با توجه به انجام مکرر پیوند قلب توسط ایشان و تیم دکتر ماندگاری توانست اولین پیوند ریه یک طرفه موفق را در بیمارستان امام خمینی در سال 1379 انجام دهد که بیمار هنوز زنده است. بعد از آن نیز چند مورد دیگر پیوند ریه یک طرفه در بیمارستان امام خمینی انجام شد ولی چون زمینه تیمی کافی وجود نداشت و تیم پیوند ریه مسیح دانشوری آمادگی و شرایط بهتری برای انجام پیوند ریه داشت، مرکز مسیح دانشوری تبدیل به مرکز اصلی پیوند ریه در ایران شد. در این مرکز ابتدا چند پیوند ریه یک طرفه انجام و سپس پیوند های دو طرفه شروع شد و تا به حال بیش از صد پیوند ریه در این مرکز انجام شده است.

چه کسی به پیوند ریه نیاز دارد؟

اکثر افراد مبتلا به بیماری ریوی مرحله آخری و شدید می توانند به عنوان کاندید پیوند ریه در نظر گرفته شوند. این روش باید برای کسی در نظر گرفته شود که احتمالاً بدون جراحی می میرد و گزینه دیگری ندارد. هم چنین این روش می‌تواند برای افرادی که بیماری ریوی آن ها به قدری شدید است که دیگر از زندگی خود لذت ببرند، در نظر گرفته شود. مراکز پیوند ریه ممکن است نسبت به در نظر گرفتن افراد بالای ۶۰ یا ۶۵ سال برای پیوند ریه تردید داشته باشند.

شایع ترین بیماری های ریوی که افراد به دلیل آن ها تحت پیوند ریه قرار می گیرند، عبارتند از:

• بیماری انسدادی مزمن ریوی (آمفیزم و برونشیت مزمن)
• فیبروز ریوی ایدیوپاتیک
• فیبروز سیستیک
• پرفشاری ایدیوپاتیک شریان ریوی

در افراد مبتلا به این بیماری ها، دلایل پیوند ریه می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال در آمفیزم، بافت ریه با سیگار کشیدن از بین می رود. در فیبروز ریوی ایدیوپاتیک، بافت اسکار جایگزین ریه سالم می شود.

آماده شدن برای عمل پیوند ریه

روند ارزیابی پیوند ریه معمولاً طولانی و پیچیده است. ابتدا پزشک یک بیمار را به مرکز پیوند منطقه ای ارجاع می دهد. در مرکز پیوند، پزشکان، روانشناسان، مددکاران اجتماعی و سایر کارکنان برای جمع آوری اطلاعات با فرد ملاقات می کنند. این فرایند ممکن است طی چندین مراجعه که طی هفته ها یا ماه ها صورت می گیرد، انجام می شود. این تیم علاوه بر وضعیت ریه بیمار، خانواده ی شخص و حمایت اجتماعی، وضعیت مالی، ساختار روانی و سایر شرایط پزشکی را نیز در نظر می گیرد. در طی ارزیابی پیوند ریه آزمایشات متععدی انجام می شود که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آزمایشات عملکرد ریوی
• تست استرس قلبی
• کاتتریزاسیون شریان کرونری
• تست تراکم مواد معدنی استخوان
• گرافی قفسه سینه
• سی تی اسکن قفسه سینه
• آزمایشات خون جهت ارزیابی عملکرد کلیه و کبد و شمارش کامل سلول های خونی (CBC)
• گروه خون و آنتی بادی های خونی برای مطابقت با اهدا کنندگان احتمالی

در صورت وجود شرایط زیر معمولاً پزشکان انجام پیوند ریه را توصیه نمی کنند: بیماری قلبی، کبدی یا کلیوی قابل توجه؛ سو مصرف الکل یا مواد مخدر؛ عفونت های مداوم؛ یا سرطان (با این حال در صورتی که بیماری قلبی قابل توجهی وجود نداشته باشد ممکن است برخی از بیماران برای پیوند قلب و ریه در نظر گرفته شوند). همچنین هر کسی که به سیگار کشیدن ادامه دهد نمی تواند پیوند ریه انجام دهد.

قرار گرفتن در لیست پیوند ریه

پس از تکمیل آزمایشات و پرونده ها و رسیدن به امر که بیمار گزینه مناسبی برای پیوند ریه است، وی در لیست های منطقه ای و ملی دریافت عضو قرار خواهد گرفت. جایگاه فرد در لیست با نمره اختصاصی ریه تعیین می شود؛ انی نمره محاسبه پیچیده ای است که تلاش می کند دو چیز را پیش بینی کند:

• مدت زمان تقریبی که بیمار می تواند بدون پیوند ریه زندگی کند
• مدت زمانی که انتظار می رود بیمار پس از پیوند ریه زنده بماند

افراد دارای نمره بالاتر، در صورت وجود ریه های اهدایی در اولویت هستند.

فرایند جراحی پیوند ریه

با در دسترس قرار گرفتن ریه های اهدا کننده سازگار، شخص کاندید پیوند فوراً به مرکز پیوند فراخوانده می شود تا خود را برای جراحی آماده کند. اعضای تیم جراحی برای اطمینان از مناسب بودن ریه های اهدا کننده متوفی، نسبت به بررسی آن ها اقدام می کنند. در صورت مناسب بودن ریه ها، همزمان با انتقال ریه ها به مرکز، بلافاصله جراحی بر روی گیرنده آغاز می شود. جراحان ممکن است پیوند یک ریه یا دو ریه را انجام دهند. هر یک از این گزینه ها با مزایا و معایبی همراه هستند و انتخاب، بسته به بیماری ریوی شخص گیرنده و سایر عوامل متفاوت است.

در طی پیوند ریه، جراح یک برش بزرگ در قفسه سینه ایجاد می کند. برش بسته به نوع پیوند ریه متفاوت است:

• یک برش تنها در یک طرف قفسه سینه (برای پیوند یک ریه)
• یک برش در کل عرض جلوی قفسه سینه، یا یک برش در دو طرف (برای پیوند دو ریه)

طی جراحی بیهوشی کامل با ایجاد بیهوشی عمومی حفظ می شود. در برخی از افرادی که تحت پیوند ریه قرار می گیرند، لازم است بای پس قلبی ریوی انجام شود. در بای پس، خون به جای قلب و ریه ها توسط دستگاه پمپ و با اکسیژن غنی می شود.

بعد از عمل پیوند ریه

زمان بهبودی کامل پس از پیوند ریه در افراد بسیار متفاوت است. برخی افراد ممکن است ظرف یک هفته از بیمارستان مرخص شوند. با این وجود، دو هفته یا بیشتر ماندن در بیمارستان پس از جراحی پیوند ریه چندان غیرمعمول نیست.

هفته‌ها بعد از پیوند ریه، پر از فعالیت‌هایی است که برای اطمینان از کارآیی طولانی‌ مدت در نظر گرفته می‌شوند. این اقدامات عبارتند از:

• فیزیوتراپی و توان بخشی منظم
• جلسات آموزشی برای یادگیری برنامه پیچیده دارویی جدید برای بقیه عمر
• مراجعات مکرر به پزشک متخصص ریه
• آزمایشات منظم عملکرد ریه، گرافی اشعه ایکس قفسه سینه، آزمایشات خون و رویکردهایی مانند برونکوسکوپی

بسیاری از مراکز پیوند اقامتگاه موقتی نزدیکی به بیماران و خانواده های آنها ارائه می دهند تا ویزیت های مکرر را تسهیل کنند.

پیش آگهی پیوند ریه

• پیوند ریه می تواند مشکلات تفسی را از بین برده و سبک زندگی فعالی که می تواند سال ها ادامه داشته باشد، را ممکن سازد. برای بسیاری از افراد، پیوند ریه چیزی کمتر از نجات زندگی نیست.
• پس از بهبودی از عمل جراحی پیوند ریه، بیش از ۸۰٪ از افراد اظهار داشتند که هیچ محدودیتی در فعالیت بدنی خود ندارند. در بین افرادی که پنج سال یا بیشتر زنده مانده اند، تا ۴۰٪ حداقل به صورت نیمه وقت به کار خود ادامه می دهند. با این حال، عوارض نهایی پس از پیوند ریه اجتناب ناپذیر است. رد ریه های پیوندی توسط سیستم ایمنی می تواند کند شود، اما به طور کامل متوقف نمی شود. همچنین، داروهای قوی سرکوب کننده سیستم ایمنی، عوارض جانبی اجتناب ناپذیری مانند دیابت، آسیب کلیوی و آسیب پذیری در برابر عفونت ها را دارند. به همین دلایل، بقای طولانی مدت پس از پیوند ریه مانند آنچه در سایر پیوند اعضا مانند کلیه یا کبد دیده می شود، امیدوار کننده نیست.
• هنوز هم بیش از ۸۰٪ افراد حداقل یک سال پس از پیوند ریه زنده می مانند. ۵۵ تا ۷۰ درصد کسانی که پیوند ریه می کنند، بعد از سه سال زنده هستند.
• سن در زمان پیوند مهم ترین عامل موثر در بقای پیوند ریه است.